ABSTRACT
گذشته از ۱ حکایت‌ها ۲ و شعرهای شاعر ایرانی، حکیم ابوالقاسم فردوسی درباره‌ی دریا و دریانوردی ایرانیان، تحقیقات باستان‌شناسی هم حاکی از ۳ آن است که ایرانیان سابقه‌ای ۴ بسیار طولانی در امر کشتی‌سازی و کشتیرانی داشته‌اند. آصف‌نیا آریانی می‌نویسد:
«بدون تردید، ۵ دریانوردی و کشتیرانی تجاری از دوران افسانه‌ای تا کنون در کشور ما وجود داشته و شواهد تاریخی بسیاری را می‌توان برشمرد و هر سند تاریخی موثقی ۶ که در این زمینه از گذشته‌های دور به ما رسیده، سند معتبری در تفوق ۷ و برتری ایرانیان در فن ۸ تجارت دریایی، کشتیرانی و امور دریانوردی به شمار می‌آید. قدیمی‌ترین سند حاضر ۹ از دریانوردی ایرانیان، گویچه‌ای است از گِل پخته که در حفاری‌های ناحیه‌ی چغامیش خوزستان به دست آمده و نشان می‌دهد نقوش این گویچه، مربوط به دوران قبل از پیدایش خط می‌باشد.
این گوی گلی از اکتشافات دو نفر از استادان معتبر باستان‌شناسی، پرفسور پ. دولوگاز، از دانشکده‌ی شرقی دانشگاه شیکاگو و پرفسور جی. کانتور استاد بخش زبان‌های خاور نزدیک دانشگاه کالیفرنیاست.
این دانشمندان چهار بار و به تناوب ۱۰ در تپه‌های چغامیش خوزستان که در دامنه‌ی کوه زاگرس و حاشیه‌ی شمالی شوش در میان رودخانه‌های دز و کارون واقع شده به کاوش‌های باستان‌شناسی پرداخته‌اند و در میان اشیای مکشوفه، ۱۱ قدیمی‌ترین و جالب‌ترین سند دریانوردی ایرانیان را که به نوشته‌ی آن‌ها ریشه‌ی فرهنگی آن به شش هزار سال قبل از میلاد بر می‌گردد، کشف کرده و به جهانیان عرضه داشته‌اند. ۱۲
گذشته از این سند معتبر، خط نوشته‌های میخی، لوح‌های مصوّر، ۱۳ سکه‌های تاریخی و اشیای متنوع ۱۴ دیگری در دست می‌باشد که نشان می‌دهد ایرانیان از زمان‌های بسیار دور با دریا و کشتیرانی الفتی ۱۵ دیرینه ۱۶ داشته‌اند و همواره پرچم مرز و بوم توسط ناوگان‌های تجاری و نظامی در دریاها در اهتزاز بوده است. ۱۷
در این میان از مطالب مکتوب و نوشته‌های مورّخان خارجی که حتی اغلب با دریانوردی، مغرضانه ۱۸ یا ناآگاهانه برخورد کرده‌اند گرفته، تا نوشته‌های مورّخان، دانشمندان داخلی و نیز شعرا و نویسندگان و جغرافی‌نویسان نیز باید یاد کرد که به ما می‌نمایاند، ۱۹ جایگاه ۲۰ کشتیرانی و به طور کلی دریانوردی در بستر تاریخ پر فراز و نشیب ایران زمین تا چه پایه ۲۱ سرافرازانه ۲۲ و غرورآفرین بوده است.» (نوربخش، ۱۳۷۶، ص۱۴-۱۵).
پرفسور دولوگاز، در آخرین روزهای زندگی خود (او در محل کار خود در چغامیش درگذشت) اظهار داشت:
«باستان‌شناسان بیشتر اطلاعات خود را از روی بقایای ظروف گلی به دست می‌آورند. ما خوشبختانه به مقادیر زیادی قطعات ظروف گلی دسترسی پیدا کرده‌ایم.
بقایای بناهای حفاری شده، اثر مهرهای استوانه‌ای شکل، اسباب خانه و قطعات کوچک هنری که از زیر ویرانه‌ها و آوارهای قرون در چغامیش به دست می‌آید باعث مزید اطلاعات باستان‌شناسی می‌گردد».
(نوربخش، حسین. دریانوردی در ایران: از ایران چه می‌دانم؟. ج۳۲. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی. ۲۰۰۳. ص۲۴-۲۷)