ABSTRACT

Onpeutdonnerladefinitiond'unbyzantinisteconcernantlescolophonsdes manuscritsgrecs.Lemotgreckoloph6nsignifie'faite','sommet',ausens figure,c'est-a-dire'achevement','couronnement'(d'uneentreprise,d'un discours),ousouscription,sousformedenotesurunmanuscrit(habituellement alafin),avecuneinformationsursadate,lelieuouilaeteredigeet,parfois, surlescribe. 1Lescolophonsnesontpasseulementlaprincipalesource d'informationsurlescopistes,maissontegalementimportantspourl'histoire socialeetpolitique,laprosopographie,lesaspectseconomiquesettechniques delaproductiondelivresetducommercedeslivres(prix,salaires;temps necessairepourlacopied'unmanuscrit)etl'histoiredescentresdecopie(en latin,scriptoria).Datesetlieuxmentionnesdanslescolophonssontfondamentauxpour1'etudedudeveloppementde1'ecrituregrecque(principalementla minuscule)etlaproductionregionaledemanuscrits.Commegenre,lescolophonsgrecsfournissentdesinformationsmoinsrichesquelescolophonsde manuscritssyriaquesouarmeniens.2Cettedefinitionpeut-etrecompleteepar celled'unarmenisteaproposdescolophons(lemotarmenienhichatakaran equivalanta'memorial')demanuscritsarmeniens,portesalafinetsurles emplacementslibresdestextesmanuscrits.3